door Dieuke Kingma, maart 2022
Anderhalve maand geleden vertrok ik met de waterige en veelal absente noorderzon naar Zweden. De aankomende tijd woon en studeer ik in Uppsala, een kleine en knusse stad met op elke straathoek een café, talloze jonge vaders met kinderwagens en schone straten. De Scandinavische landen doen het volgens velen op een aantal vlakken beter dan Nederland, en ze staan steevast hoog in democratie-, educatie- en geluksindexen.
Stockholm is de dichtstbijzijnde stad en tevens de hoofdstad van Zweden – een ware Stad met hoofdletter S; auto’s, trams, winkelstraten, toeristische winkels, en uiteraard ook daklozen. In Uppsala had ik ze nog nauwelijks gezien, er zat er een naast de ingang van de staatsslijterij en een ander lag naast zijn krukken te slapen in de bibliotheek. In Stockholm waren er een stuk meer, vooral rondom het station. Keurig gekleed en opgewekt verkochten ze de Situation, de straatkrant van Stockholm. Voor 80 kronen nam ik er eentje mee en met behulp van Google Translate begon ik te bladeren.
Voordat ik hierheen kwam liep ik al een half jaar mee als vrijwilliger bij de Z!-Krant, de daklozenkrant van Amsterdam. Doordeweeks is het pand aan de Tweede Oosterparkstraat ‘s ochtends een inloophuis en ‘s middags wordt de Z!-Krant verkocht aan de daklozen. Voor €1,35 kopen ze hem in en voor €2,50 kan je hem halen bij de verkoper naast de supermarkt. De winst mogen ze houden.
In Nederland wonen ongeveer 32.000 daklozen, waarvan meer dan een derde in grote steden als Amsterdam en Rotterdam. Het zijn veelal mannen, en twee derde heeft een migratieachtergrond. Zweden telt maar liefst 34.000 daklozen, op een bevolking van zo’n 10 miljoen. Dat zijn er dus veel meer dan in Nederland, en dat terwijl Zweden juist internationaal bekend staat om haar ruimhartige verzorgingsstaat en progressieve beleid.
In hoorcolleges leerden we al snel over het “exceptionalisme” van Zweden op gebied van gendergelijkheid, onderwijs en duurzaamheid. Maar we kregen ook te horen dat Zweden steeds meer lijkt mee te gaan in Europese trends. Ook hier raakt de politiek versplinterd en zien de sociaaldemocraten, de grootste partij sinds 1917, hun dominante positie afnemen. Ook hier wachten Zweedse jongeren negen jaar voor ze een sociale huurwoning kunnen krijgen, en zit de woningmarkt vast. Ook hier groeit de extreemrechtse populistische partij Sverigedemokraterna of Zweedse Democraten, die de derde grootste partij in de nationale verkiezingen van 2021 was. Ofwel, Zweden lijkt gewoon een ‘normaal’ Europees land te worden.
Vooral de woningcrisis heeft hier veel impact, en dit reflecteert zich in dakloosheidscijfers. Op de ‘tweedehandsmarkt’ worden appartementen en kamers onderverhuurd
voor torenhoge prijzen. Zweden heeft daarnaast door de adoptie van neoliberale ideeën in de jaren 90 een groot deel van de woningmarkt geprivatiseerd, wat eveneens heeft geleid tot een toename van de huurprijzen.
Deze hoge huurprijzen, de lange wachtlijsten voor sociale huurwoningen en (natuurlijk niet te vergeten) de economische crisis hebben geleid tot bijna een verdubbeling van daklozen tussen 2005 en 2011 en een groot tekort aan betaalbare woningen.
Maar dat is niet de enige reden voor het hoge percentage daklozen. Zweden heeft de afgelopen jaren, en zeker rond 2015, een relatief hoog aantal vluchtelingen opgenomen die zowel de woning- als arbeidsmarkt binnenliepen met achterstanden. De Zweedse arbeidsmarkt is ‘high-skilled’, dus er is veel vraag naar hoogopgeleiden. Migranten en vluchtelingen moeten dus vechten om zowel woningen als banen met autochtone Zweden.
Tot slot heeft Zweden sinds 2015 flink bezuinigd op de verzorgingsstaat. Voorheen had Zweden een van de hoogste uitgaven op sociale voorzieningen van de Europese Unie, maar momenteel hangen ze net onder het gemiddelde. Tussen 2018 en 2019 alleen al namen de uitgaven aan sociale voorzieningen met een kwart af. En ondanks de toename aan vluchtelingen besloot de Zweedse regering om juist de sociale steun waar zij op moesten bouwen te korten.
De combinatie van de oververhitte woningmarkt, bezuinigingen op de verzorgingsstaat en een toename aan migranten heeft in Zweden geleid tot een toename aan dakloze mensen. De overheid ziet geen prioriteit in het helpen van deze groep (net als veel Europese landen overigens), en hoewel een aantal steden zich buigt over dakloosheidproblematiek lijkt er nog steeds geen nationale aanpak op gang te komen.
Daklozen behoren tot de kwetsbaarste mensen van elke samenleving. Zo’n 650 Zweden slapen ’s winters buiten in temperaturen ver onder nul, en worden genegeerd door toeristen, uitwisselingsstudenten en jonge vaders met kinderwagens. De verkopers van de Situation krijgen 40 kronen per verkochte editie, wat in Stockholm net aan genoeg geld is voor een kop koffie. De hemlösar van ‘exceptioneel’ Zweden verdienen beter.
https://www.feantsa.org/public/user/12-2_M2_PolicyReview_Knutagard_v02.pdf
https://www.nrc.nl/nieuws/2021/11/09/elke-jongere-een-woning-anders-wordt-het-te-intiem-a4064731
